વર્લ્ડ ઈકોનોમિક ફોરમ સામે એક પડકાર છે. પછી તે માહિતીની ઉપલબ્ધતાની સરળતા હોય, તેને જોવા લાઇવ સ્ટ્રીમિંગ  તેને જોવા અને બહુવિધ કાર્ય માટે તેને વધુ સગવડભર્યું બનાવે છે, ક્લાયમેટ ચેન્જ ઢોળાવો ઉપર ઓછા વરસાદનું કારણ બને છે, બેબસ પ્રવાસીઓ અને યુદ્ધ જેનો કોઈ અંત દેખાતો નથી – આ તમામ  વિશ્વમાં પ્રીમિયર થોટ લીડરશીપ ઇવેન્ટ તરીકેના ઉપયોગની ગતિમાં ઘટાડા તરફ દોરી રહ્યું છે. કદાચ પ્રથમવાર એકમાત્ર G7 નેતા હાજર હતા જે જર્મન ચાન્સેલર હતા.

આવનારા સમયના ભવિષ્યવેતા સ્વરુપે  રેસ્ટોરન્ટ બેઠક

આપણે જે રેસ્ટોરન્ટમાં જઈએ છીએ તે કોઈપણ રેસ્ટોરન્ટમાં બેઠકની સરળ ઉપલબ્ધતા એ સૌથી ખાતરીપૂર્વકની નિશાની હતી તે મારા ધ્યાને આવી હતી. આપણે એક વર્ષ અગાઉ આરક્ષણ કરવું જોઈએ તેવું કહેવાની વિરુદ્ધમાં  અમારું ભાવભીનું સ્વાગત કરવામાં આવ્યું હતું (હા – આ એ છે જે આપણને પ્રી-કોવિડ દાવોસમાં કહેવામાં આવ્યું હતું!). દાવોસનું હજી પણ એક વિશાળ ખેંચાણ છે અને પ્રીમિયર બિઝનેસ નેટવર્કિંગ કોન્ફરન્સમાં ઝડપી મોર્ફિંગ છે એવું કહેવામાં આવે છે, એ હકીકતને નકારી શકાય નહીં.

કંગાળ વૈશ્વિકરણ?

પરંતુ ત્યારે કોણે કલ્પના કરી હશે કે ટૂંકા ગાળામાં વિશ્વ આટલું ધરમૂળથી બદલાઈ જશે અને અમે દાવોસ ૨૦૧૯માં ‘ગ્લોબલાઇઝેશન ૪.૦’ (જે વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાના નિયમો ફરીથી ઘડવાના હતા) પર ચર્ચા કરવાના બદલે દાવોસ ૨૦૨૩માં ‘કોઓપરેશન ઇન એ ફ્રેગમેન્ટેડ વર્લ્ડ’? તરફ વળીશું. પરંતુ તદ્દન અણધારી રીતે.નિયમો ફરીથી ઘડવામાં આવ્યા – બહુપરીમાણીય જોખમોનું આ આક્રમણ અભૂતપૂર્વ છે, અને તેમના મેળાપથી ઘણી મોટી કમ્પાઉન્ડિંગ અસર અથવા ‘પોલીક્રાઈસીસ’ સર્જાય છે – એક શબ્દ જે ૧૯૯૦ના દાયકામાં તરતો મૂકવામાં આવ્યો હતો અને આ વર્ષ માટે વર્લ્ડ ઈકોનોમિક ફોરમના ગ્લોબલ રિસ્ક્સ રિપોર્ટમાં વ્યાપકપણે આવરી લેવામાં આવ્યો છે. (વર્લ્ડ ઈકોનોમિક ફોરમ તેને “કમ્પાઉન્ડિંગ અસરો જેવો કે સમગ્ર પ્રભાવ દરેક ભાગના સરવાળા કરતાં વધી જાય છે.”ની સાથે સંબંધિત વૈશ્વિક જોખમોના ક્લસ્ટર તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે,)

WEF ’23ને જોતા, ૨૦૨૩ ના ત્રીજા ક્વાર્ટરમાં વૈશ્વિક મંદી વિશે “અચૂક” ટેકનોલોજી ઉદ્યોગ દ્વારા મોટા પ્રમાણમાં છટણી અને અર્થશાસ્ત્રીઓની ચેતવણીઓ વિશે વાંચીને મને આશ્ચર્ય થયું. આ સમયમાં અર્થશાસ્ત્રીઓની આગાહીઓની ગુણવત્તા અને મારું સ્કીઇંગ કૌશલ એટલા સારા છે કે બંને લપસણા ઢાળ ઉપર છે. વર્તમાન ભૌગોલિક-આર્થિક વિભાજન અને આર્થિક નીતિઓના શસ્ત્રીકરણ ઉપરાંત આપણે ’ગ્રેટ ફ્રેક્ચર’ (યુએન સેક્રેટરી જનરલ દ્વારા ઉચ્ચારાયેલ શબ્દ) ચીન અને યુ.એસ.ના વિભાજનના સાક્ષી છીએ, જેના વ્યાપક વૈશ્વિક પરિણામો પડઘાય રહ્યા છે અને તેની ગંભીર અસર આર્થિક વૈશ્વિકરણ ઉપર પડશે.

આ બધાનો અર્થ એ છે કે પરંપરાગત વેપારની ઢબ બદલાશે કારણ કે પશ્ચિમી વિશ્વના ભાગો રશિયા અને ચીન બંને દેશો ઉપરની તેમની નિર્ભરતા ઘટાડવા પ્રયાસ કરે છે.ત્યારે એ કહેવાની જરૂર નથી કે  આ સ્થિતિમાં ભારત અને અન્ય ASEAN  દેશો સપ્લાય ચેઇન જોખમોના વૈવિધ્યકરણથી લાભ મેળવવાની તક બનવાની અપેક્ષા રાખી શકે છે

પોલીક્રીસીસ અને ન્યુ જિયોપોલિટિકલ કપ્લીંગ્સની અસરો

બેઠકોના પરિપ્રેક્ષ્યમાં આ કદાચ મારું સૌથી વ્યસ્ત વર્લ્ડ ઇકોનોમિક ફોરમ રહયું હતું કારણ કે હું એક ડઝનથી વધુ રાજ્યોના વડાઓ અને ઘણા વ્યવસાયિક અગ્રણીઓને મળ્યો હતો. આ અનુકૂળતાના કારણે મને થોડા અવલોકનો કરવાની તક મળી જેનો હું સારાંશ આપવા ઇચ્છું છું.

પ્રથમ, નવા ભૌગોલિક રાજકીય જોડાણો અને તેની અસરો. વૈશ્વિક જોડાણો હવે નિષ્ઠા-આધારિતને બદલે મુદ્દા આધારિત છે. સાઉદી અરેબિયાના નાણા પ્રધાનેે કરેલી ખૂબ જ રસપ્રદ ટિપ્પણીમાં તેમણે ચીન અને યુએસ બંનેને ‘ખૂબ મહત્વપૂર્ણ’ દરજ્જો આપ્યો છે તે દર્શાવે છે કે ભૌગોલિક રાજકીય જોડાણ કેટલી ઝડપથી વિકસિત થઈ રહ્યું છે. કોઈ પણ દેશ માત્ર એક જ દાવ લગાવવા માંગતો નહી હોવાના કારણે ભૂતકાળ હવે ભવિષ્યની આગાહી કરનાર રહ્યો નથી, આપણે ભારતીયો જેને આત્મનિર્ભરતા કહીએ છીએ એ સ્વ-નિર્ભર સ્વરૂપની દરેક દેશ શોધમાં છે, આ સંદર્ભમાં, મારે કહેવું જ જોઇએ કે NEOM અને સાઉદી અરેબિયાના વરિષ્ઠ નેતાઓ સાથેની મારી બેઠકોમાં NEOM નું વિઝન કે જેનો હેતુ “જીવંતતા” ને પુનઃવ્યાખ્યાયિત કરવાનો છે તે તેના કદ અને અવકાશમાં અદભૂત છે અને તે અભૂતપૂર્વ બેન્ચમાર્ક સેટ કરશે. આવનારા વર્ષોમાં તે સંકલિત આંતરમાળખાની ગુણવત્તા માટે એક પ્રચંડ અવાજ બનશે જે બાકીનું વિશ્વ નિર્માણ કરવા ઈચ્છે છે.

ક્લાઇમેટ ચેન્જ અને મૂક પ્રચારકો

બીજું, જ્યારે ક્લાયમેટ ચેન્જ એ વૈશ્વિક સમુદાય માટે ટોચની અગ્રતા અને જોખમ બની રહ્યું છે, ત્યારે એ સ્પષ્ટ છે કે ક્લાયમેટ રોકાણો ઊર્જા સુરક્ષા એજન્ડા અને સ્વાર્થ દ્વારા ચલાવવામાં આવશે. આ વર્ષે  તે સ્પષ્ટ હતું કે યુરોપિયન ઉર્જા કટોકટી દ્વારા ફક્ત ગ્રીન એનર્જી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનો અગ્રભાગ ઉડી ગયો છે. જ્યારે ક્લાયમેટ વોરીઅર્સ મૂક રહી શકે છે, ત્યારે એવું સ્વીકારવામાં આવે છે કે આપણે એક વ્યવહારિક ઉર્જા સંક્રમણ યોજનાની જરૂર છે જેમાં સમાવેશી વૃદ્ધિ હાંસલ કરવા માટે અશ્મિભૂત ઇંધણનો સમાવેશ થાય છે. યુએસ ઇન્ફ્લેશન રિડક્શન કાયદાએ યુરોપને ટેક્નોલોજી, નાણાં અને કુશળતાના આઉટબાઉન્ડ સ્થળાંતરને રોકવા માટે પોતાનું ગ્રીન પેકેજ વિકસાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યું છે. મારી ચર્ચાઓ દરમિયાન એ સ્પષ્ટ થયું છે કે યુરોપનું પ્રતિક્રિયાત્મક પગલું વૈશ્વિક હરિયાળા સંક્રમણને આગળ વધારવાની ઈચ્છા કરતાં તેની પોતાની ઉર્જા સુરક્ષા અને તેના ઉદ્યોગોના સંરક્ષણની ચિંતાથી વધુ પ્રેરિત છે. અનેક રીતે, યુ.એસ.અને યુરોપ વચ્ચેનું વિભાજન વધુ સ્પષ્ટ ન હોઈ શકે કારણ કે બંને હજુ પણ સંરેખણનો દાવો કરતી વખતે પોતપોતાની રાષ્ટ્રીય કાર્યસૂચિને આગળ ધપાવે છે. મારા મતે આવું કરવામાં કંઈ ખોટું નથી.

AI સાથે ચેટિંગ

ત્રીજું AI માં વિકાસની આસપાસ WEF પરની બધી ચર્ચાઓ ચાલે છે અથવા, વધુ ચોક્કસાઈથી કહીએ તો, આપણે તેને જનરેટિવ AI કહી શકીએ. આ વર્ષની ઇવેન્ટમાં તે બઝવર્ડ હતો. ChatGPT ની તાજેતરની રજૂઆત (મેં તેનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કર્યું ત્યારથી મને તેના વ્યસન જેવું થઈ ગયું) એ AI ના લોકશાહીકરણમાં તેની આશ્ચર્યજનક ક્ષમતાઓ તેમજ હાસ્યજનક નિષ્ફળતાઓને ધ્યાનમાં રાખીએ તો એ પરિવર્તનની ક્ષણ છે. પરંતુ તેમાં કોઈ શંકા નથી કે જનરેટિવ AIમાં મોટા પાયે અસર પડશે. લગભગ પાંચ દાયકા પહેલા, ચિપ ડિઝાઇન અને મોટા પાયે ચિપ ઉત્પાદનના અગ્રણીઓએ યુએસને બાકીના વિશ્વ કરતાં આગળ મૂક્યું અને ઘણા ભાગીદાર દેશો અને ઇન્ટેલ, ક્વાલકોમ, TSMC, વગેરેથી ટેક બેહેમોથ્સનો ઉદય થયો. આધુનિક યુદ્ધમાં ઉપયોગમાં લેવાતા ચોકસાઇ અને માર્ગદર્શિત શસ્ત્રો માટેનો માર્ગ પહેલા કરતાં વધુ ચિપ્સ સાથે માઉન્ટ થયેલ છે. જનરેટિવ AI સમાન સંભવના અને જોખમો ધરાવે છે, અને આ સ્પર્ધા પહેલેથી જ ચાલી રહી છે, AI પર સૌથી વધુ ટાંકવામાં આવેલા વૈજ્ઞાનિક પેપરોની સંખ્યામાં ચીન યુએસ કરતાં આગળ છે. હકીકતમાં, ચીની સંશોધકોએ ૨૦૨૧ માં તેમના અમેરિકન સમકક્ષો કરતાં AI પર બમણા અભ્યાસો પ્રકાશિત કર્યા હતા. આ એક એવી સ્પર્ધા છે જે ઝડપથી ચાલી રહેલા સિલિકોન ચિપના યુદ્ધની જેમ જટિલ બની જશે. 

ડિકપ્લીંગ અને રીકપ્લીંગ

અને છેલ્લે દેશોના નેતાઓ સાથેની મારી ચર્ચા દરમિયાન તે વધુને વધુ સ્પષ્ટ થતું રહ્યું હતું કે સ્થાનિક નોકરીઓનું સર્જન જેટલું જરૂરી છે એટલું જ જરૂરી છે ઓનશોરિંગ, સ્વ-નિર્ભરતા, ઉર્જા સ્વતંત્રતા અને સપ્લાય ચેઇનમાં સ્થિતિસ્થાપકતાનું નિર્માણ. જ્યારે આપણે એ સિદ્ધાંત સાથે સંમત થઈએ, હું દાવોસ પહોંચ્યો તેની તુલનામાં વૈશ્વિકરણની સ્થિતિ વિશે થોડી વધુ અનિશ્ચિતતા વચ્ચે હું પાછો ફરું છું, કારણ કે દેશ અથવા કંપની માટે પોતાને અલગ કરવું અને સંપૂર્ણ આત્મનિર્ભર બનવું લગભગ અશક્ય છે. તે ખૂબ તણાવપૂર્ણ અને લાંબા સમય સુધી હશે. કારણ કે ભારત, બ્રાઝિલ, મધ્ય પૂર્વ, ASEAN અને આફ્રિકન રાષ્ટ્રો તમામને તેના પરિણામે સર્જાયેલા વેપાર શૂન્યાવકાશમાં પગ મુકીને વિસ્તરણ કરવાની તકો મળશે.  

ધ ઈન્ડિયન સમર

ઈન્ડિયન સમર શબ્દની ઉત્પત્તિ મૂળ અમેરિકનો દ્વારા વસેલા પ્રદેશોમાં થઈ છે, એમ લાગે છે કે ભારતમાં સ્થિરતા હોવાથી કેટલીય મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓમાં ઉજ્વળ સ્થાન ધરાવે છે. મેં શરૂઆતમાં જે પડકારો દર્શાવ્યા હતા તે તમામ પડકારો હોવા છતાં અમે પૂરી તાકાત સાથે બહાર આવ્યા છીએ. અમારા બહુઆયામી, બિન-પક્ષપાતી અભિગમે એ સુનિશ્ચિત કર્યું છે કે આપણે સન્માનનિય છીએ અને ઉભરતી અર્થવ્યવસ્થાઓ માટે રમી રહેલા અગ્રણીઓ પૈકીના એક બન્યા છીએ. 

આ સંદર્ભે મારે ભારત સરકાર અને કન્ફેડરેશન ઓફ ઈન્ડિયન ઈન્ડસ્ટ્રી (CII)ની પ્રશંસા કરવી જોઈએ. તેઓ જે રીતે ઈવેન્ટ પહેલા હંમેશા એકસાથે આગળ વધે છે અને સહભાગીઓ સાથે ઝીણવટપૂર્વક કોલ સેટ કરે છે. તે ભારતીય શાસન વ્યવસ્થાની નિશાની છે. જો આપણે ઈતિહાસ તરફ નજર કરીએ તો, જે દેશોએ આર્થિક અને ભૌગોલિક રાજનીતિક મહત્વ પ્રાપ્ત કર્યું છે તેમની સરકારો અને વ્યવસાયો એકસરખા વિઝન સાથે નજીકથી કામ કરતા હતા, પછી તે યુએસ, જાપાન, દક્ષિણ કોરિયા અથવા સિંગાપોર હોય. 21મી સદી ભારતની છે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે હવે તે આપણા પર છે!

  મને ખબર નથી કે સ્વિસ આલ્પ્સના ભૂરા રંગને બહાર લાવવામાં કેટલો સફેદ નૈસર્ગિક બરફ અદૃશ્ય થઈ જશે, પણ મને વિશ્વાસ છે કે વર્લ્ડ ઈકોનોમિક ફોરમમાં ભાગ લેનાર મારા દેશની મહિલાઓ અને પુરુષોની ટકાવારી વધતી રહેશે. કદાચ આપણે દાવોસમાં WEFને ‘ધ ઈન્ડિયન સમર’ કહેવાનું શરૂ કરી શકીએ.